Trong bối cảnh công nghệ và thị trường lao động liên tục thay đổi, việc chọn ngành học không chỉ phụ thuộc vào điểm số hay xu hướng, mà cần bắt đầu từ sự thấu hiểu bản thân, với sự hỗ trợ từ dữ liệu học tập và công nghệ như AI để xây dựng lộ trình phù hợp, dài hạn và bền vững.
Khi lựa chọn ngành học cần bắt đầu từ sự thấu hiểu bản thân
Kỳ thi tốt nghiệp THPT đang đến gần, kéo theo áp lực chọn ngành chọn trường, đối với hàng trăm nghìn học sinh lớp 12, đây là lựa chọn rất quan trọng ảnh hưởng lâu dài đến nghề nghiệp và tương lai. Tuy vậy, nhiều học sinh vẫn đưa ra lựa chọn theo cảm tính, chủ yếu dựa vào lời khuyên từ người thân, bạn bè hoặc theo xu hướng “ngành hot” trên thị trường.
Hệ quả là, theo các thống kê từ các đơn vị hướng nghiệp tại Việt Nam, hơn 70% học sinh phổ thông lựa chọn ngành học thiếu căn cứ khoa học, và trên 30% sinh viên sau khi tốt nghiệp làm việc trái ngành. Điều này phản ánh thực tế rằng, không ít học sinh dù có thành tích học tập tốt vẫn bối rối khi đối diện câu hỏi: mình phù hợp với ngành gì? Đồng thời, phụ huynh dù mong muốn hỗ trợ con nhưng lại gặp khó khăn trong việc định hướng khi thị trường lao động biến động nhanh do công nghệ và tự động hoá.
Trong bối cảnh đó, lựa chọn ngành học không còn là bài toán “chọn đúng” theo điểm số hay thị hiếu, mà là bài toán “hiểu đúng” bản thân – hiểu rõ thế mạnh, năng lực, xu hướng học tập và khả năng thích nghi với những thay đổi của tương lai.
Xuất phát từ thực tế này, phiên livestream “Prompt tương lai từ điểm số hôm nay” do Trường Đại học FPT tổ chức vào 29/5 đã hướng dẫn một phương pháp tiếp cận mới: sử dụng dữ liệu học tập như một công cụ để học sinh tự khám phá tiềm năng của chính mình. Thay vì chỉ nhìn điểm số như kết quả học tập đơn thuần, học sinh được khuyến khích coi đây là “tấm bản đồ năng lực” – phản ánh rõ ràng mình đang mạnh ở đâu và cần điều chỉnh gì cho lộ trình phía trước.
Cụ thể, thông qua hệ thống SchoolRank tại địa chỉ https://schoolrank.fpt.edu.vn, học sinh chỉ cần nhập điểm tổng kết lớp 11 và học kỳ I lớp 12 để nhận được xếp hạng tương quan năng lực học tập trên toàn quốc. Kết quả trả về phân loại học sinh theo các nhóm từ Top10 đến ngoài Top50 (tương ứng từ 10% đến 50% học sinh có kết quả tốt nhất cả nước), giúp các em có cái nhìn định lượng và khách quan hơn về vị trí học tập của mình so với mặt bằng chung. Từ dữ liệu này, học sinh có thể điều chỉnh kế hoạch ôn luyện, xây dựng lộ trình chọn ngành và chọn trường phù hợp với khả năng thực tế – thay vì lựa chọn theo cảm tính hay kỳ vọng chủ quan.
Công nghệ không thay thế con người, mà giúp con người hiểu chính mình
Trong khuôn khổ buổi livestream tư vấn chọn ngành, Thạc sĩ Ngô Thị Thúy An – giảng viên kỹ năng mềm và Digital Marketing – cho rằng trí tuệ nhân tạo (AI) có thể đóng vai trò hỗ trợ hiệu quả trong quá trình học sinh xác định hướng đi nghề nghiệp. Thay vì thay thế con người, AI được ứng dụng như một công cụ gợi mở – giúp học sinh thể hiện rõ sở thích, năng lực và nhận lại các gợi ý ngành học dựa trên thông tin cá nhân.
Phương pháp này được đánh giá có tính cá nhân hóa cao hơn so với hình thức tư vấn truyền thống vốn phụ thuộc vào điểm số hoặc định kiến phổ biến về “ngành hot”. Cô Thúy An nhấn mạnh rằng AI giúp hệ thống hóa thông tin mà học sinh đôi khi chưa thể diễn đạt thành lời, qua đó tạo ra kênh tham chiếu hữu ích để học sinh tự đưa ra quyết định phù hợp với bản thân.
Cùng góc nhìn, ông Donald Nguyễn – chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục và marketing – cho rằng đây là một biểu hiện điển hình cho phương pháp định hướng trong thời đại công nghệ. Theo ông, để AI đưa ra phản hồi hiệu quả, người dùng cần cung cấp thông tin rõ ràng và chính xác. Việc chọn ngành cũng tương tự: hiểu bản thân là yếu tố then chốt trước khi xác định lựa chọn nghề nghiệp.
Thực tế cho thấy việc lựa chọn ngành học ngày nay đang diễn ra trong bối cảnh thị trường lao động thay đổi nhanh chóng dưới tác động của công nghệ và toàn cầu hóa. Những ngành được xem là “nóng” ở thời điểm hiện tại có thể không còn phù hợp trong vài năm tới. Vì vậy, việc định hướng nghề nghiệp cần được đặt trong tầm nhìn dài hạn, thay vì chỉ dựa vào xu hướng ngắn hạn hoặc ảnh hưởng từ gia đình.
Trước yêu cầu đó, một số cơ sở giáo dục đã bắt đầu tích hợp công nghệ, đặc biệt là AI, vào hoạt động tư vấn tuyển sinh và đào tạo. Mục tiêu không chỉ là trang bị kiến thức chuyên môn, mà còn giúp người học phát triển năng lực thích ứng và tư duy học tập liên tục – những yếu tố cần thiết để tồn tại và phát triển trong môi trường lao động biến động.
Lựa chọn ngành học không chỉ dừng ở câu hỏi ngành nào đang “hot”, mà cần mở rộng thành: ngành nào phù hợp với năng lực cá nhân trong dài hạn? Môi trường học nào có khả năng đào tạo toàn diện để sinh viên không bị tụt lại trước tốc độ phát triển của công nghệ.